ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺟﻨﮓ‌هاي آﺑﯽ در ﺟﻬﺎن
ﻣﻨﺎﺑﻊ آب اﮔﺮ ﻫﻢ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺸﺄ درگیری‌های ﺧﺸﻮﻧﺖ‌ﺑﺎر ﯾﺎ ﺟﻨﮓ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ، اﯾﻦ واﻗﻌﻪ اﻣﺎ، ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎدر ﺑﻮده اﺳـﺖ. ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﮐﻪ «ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن» اﻣﻨﯿﺖ ﺑﯿﻦ‌اﻟﻤﻠﻠﯽ، راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ آب و اﻣﻨﯿﺖ را ﯾﺎ ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﯾﺎ دﺳﺖﮐﻢ ﺑﺸﻤﺎرﻧﺪ. ﺷﺎﯾﺪ در ﯾﮏ روﯾﮑﺮد آﮐﺎدﻣﯿﮏ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻮﺗﻪ‌ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ از «اﻣﻨﯿﺖ»، آب ﯾﺎ (ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ را) از ﻣﺸﺎﺟﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﺑﯿﻦ‌اﻟﻤﻠﻞ ﺣﺬف ﻧﻤﻮد ﯾﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ‌هاي اﻣﻨﯿﺘﯽ را ﺻﺮﻓﺎ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻣﺤﺪود و ﺗﮏ‌ﺑﻌﺪي ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﺮد اﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ روﯾﮑﺮدي ﻫﻢ از ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن آب و اﻣﻨﯿﺖ درك درﺳﺘﯽ ﻧﺪارد و ﻫﻢ ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاران و ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم را در دﻧﺒﺎل ﮐﺮدن راﻫﯽ ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻨﺶ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﮔﻤﺮاه می‌ﮐﻨﺪ. در ﺣﻘﯿﻘﺖ، ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﺑﻠﻨﺪﺑﺎﻻﯾﯽ از درﮔﯿﺮي و ﮐﺸﻤﮑﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ آب وﺟـﻮد دارد ﮐـﻪ ﺣـﺎوي اﻃﻼﻋـﺎت ﺑﺴﯿﺎري ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ و اﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ، اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺒﮑﻪ‌هاي آب در ﺧﻼل ﺟﻨﮓ ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان اﺳﻠﺤﻪ، و ﻫﺪف ﻗﺮاردادن ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي آﺑﯽ در ﻃﯽ جنگ‌های ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ در ﺧﻮد ﺟﺎي داده اﺳﺖ. در ﺗﻼش ﺑﺮاي درك راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ آب، ﺷﺒﮑﻪ‌هاي آﺑﯽ، اﻣﻨﯿﺖ ﺑﯿﻦ‌اﻟﻤﻠﻞ و ﺟﻨﮓ، ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﻣﺤﯿﻂ‌زﯾﺴﺖ و اﻣﻨﯿﺖ اﻗﯿﺎﻧﻮس آرام (ﭘﺎﺳﯿﻔﯿﮏ) اﻗﺪام ﺑﻪ اﺟﺮاي ﭘﺮوژه‌اي در اواﺧﺮ دﻫﻪ 1980 ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﻮادث ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آب و ﺟﻨﮓ را ردﯾﺎﺑﯽ و دﺳﺘﻪ‌ﺑﻨﺪي ﮐﻨﺪ.

اﺳﺘﻔﺎده از آب ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺑﺰار ﻧﻈﺎﻣﯽ
ﯾﮑﯽ از دﯾﺪﮔﺎه‌هاﯾﯽ ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗاﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ به‌خصوص اﻣﻨﯿﺖ در ﻣﺮزﻫﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ دﯾﺪﮔﺎه اﻣﻨﯿﺖـﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ. اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف دﻓﺎع را تامین اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻟﺬا می‌ﺗﻮان از آب ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻤﺪه و زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ در اﻣﺮ دﻓﺎع ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪ، اﺻﻮل دﻓﺎﻋﯽ و ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺎﺳﯽ رزم و از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺘﻔﺎده از آب ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ. در اﯾﻦ روش و از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه آب را ﺑﻪ ﺻﻮر ﭼﻨﺪﻣﻨﻈﻮره اﺳﺘﻔﺎده می‌ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. در اﯾﻦ روش، اوﻻ اﺑﺰارﻫﺎي تامین اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ (و در ﻧﺘﯿﺠﻪ دﻓﺎع)، ﻓﺮاﺗﺮ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺟﻨﮓ‌آوراﻧﻪ، ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻌﺪ ﺟﺪﯾﺪ «ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي» اﺳﺖ. (اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ رﺷﺪ و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﺣﻮزه ﺟﺪﯾﺪ و ﻓﺮاﺗﺮ از ﻧﮕﺮش ﺗﮏ‌ﺑﻌﺪي اﻣﻨﯿﺖ ﻗﺪرت‌ﻣﺤﻮر است.) و ﺛﺎﻧﯿﺎ، ﺑﺮﻗﺮاري «راﺑﻄﻪ دوﻃﺮﻓﻪ ﻧﺴﺒﯽ و ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دوﻟﺖ و ﻣﺮدم» در تامین ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي‌هاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر «ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ دوﻟﺖ‌هاي ﻣﻠﯽ» (ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﻗﺪرت‌ﻣﺤﻮر ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ واﻗﻊ‌ﮔﺮاﯾﯽ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ دوﻟﺖ و ﻣﺮدم را راﺑﻄﻪ ﯾﮏ‌ﻃﺮﻓﻪ و ﺑﺮاﺳﺎس اﻋﻤﺎل ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ دوﻟﺖ و ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ ﻣﺮدم، ﻣﺪﻧﻈﺮ دارد)، اﺳﺖ. ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻠﯽ ﮐﻪ در ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ ﻋﺮاق ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان و در ﺟﺮﯾﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ ﻣﺮدم آن ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت ﺣﺪود ﯾﮏ ﻣﺎه در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮدﻧﺪ را می‌ﺗﻮان در ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ داﻧﺴﺖ و اﮔﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎﻟﯽ از ﺳﮑﻨﻪ ﺑﻮد و ﻣﺮدم ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻤﺘﺮي ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ اﺗﻔﺎﻗﯽ رخ ﻧﻤﯽ‌داد، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻦ روش ﻻزم اﺳﺖ:
ﺑﺮﺧﻼف روش «ﯾﮏ‌ﺑﻌﺪي» ﻗﺒﻞ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﻧﻈﺎﻣﯽ، ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ آﺑﮕﯿﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ می‌ﺷﺪ، آب ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮔﺮدد و زﻣﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ آﺑﮕﯿﺮ ﺷﺪن آن، آب در اﻣﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺰار، درﯾﺎﭼﻪ و ﮐﺎﻧﺎل‌هاي ﺑﺰرگ ﭘﺮورش ﻣﺎﻫﯽ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺑﺎرز آن اﺳﺖ.

راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎ آب
آﻧﭽﻪ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده از آب در اﻣﺮ آﻓﻨﺪ و ﭘﺪاﻓﻨﺪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻨﮓ‌ها و ﻧﯿﺰ ﻋﻤﻠﯿﺎت 8 ﺳﺎل دﻓﺎع ﻣﻘﺪس رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﺣﺎﺻﻞ می‌ﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ:
• در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ آب از ﻧﮕﺎه ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران و ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن در 2 مقوله «اﻫﺪاف» و «اﺑﺰار» ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار می‌ﮔﯿﺮد. از ﻣﻨﻈﺮ دﺳﺘﻪ اول، آب ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺑﺰار ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻬﺖ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد و تامین ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺮﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﻣﺮﺿﯽ‌اﻟﻄﺮﻓﯿﻦ، ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد.
• در ﻣﻮاردي آب ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان ﻫﺪف ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار می‌‌گیرد ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ می‌ﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﻤﺒﺎران ذﺧﺎﯾﺮ و ﻣﻨﺎﺑﻊ آب اﺷﺎره ﮐﺮد. اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آب ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان ﻫﺪف و اﺑﺰار ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮاﻣﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد.
• در ﻣﻮاردي ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آب ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻫﺪف ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ ﻣﻮرد ﺑﻬﺮه‌ﺑﺮداري ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﻣﺜﻞ: اﯾﺠﺎد اﺧﺘﻼل در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻮزﯾﻊ آب، اﻧﻔﺠﺎر در ﺷﺒﮑﻪ‌ها، ﻣﺨﺎزن و ذﺧﺎﯾﺮ آب ﯾﺎ ﻣﺴﻤﻮم ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ
• ﺗﻮان و اﻣﮑﺎن اﺟﺮاي «آﻓﻨﺪ و ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﺑﺎ آب» ﯾﺎ «ﺟﻨﮓ آﺑﯽ» در ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ‌ﻃﻮر اﻋﻢ، و در ﻣﺮزﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ‌اي، درﯾﺎﯾﯽ، درﯾﺎﭼﻪ‌اي و ﺑﺎﺗﻼﻗﯽ آن ﺑﻪ‌ﻃﻮر اﺧﺺ، ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد. ﻫﻤﺎن‌ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﯾﺮاﻧﯽ در ﻃﻮل سال‌های دﻓﺎع ﻣﻘﺪس ﭘﯿﺮوزي‌هاي زﯾﺎدي از ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﻨﮓ آب ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎﺳﺘﯽ‌ها ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﺰارﺷﺎت، ﻃﺮاﺣﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺟﻨﮓ آﺑﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﺗﻮام ﺑﺎ ﺳﻌﯽ و ﺧﻄﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﯿﺎت دﺷﻤﻦ ﺑﻌﺜﯽ، ﻃﺮح‌هاي دﻓﺎع آﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺮاﯾﯽ درمی‌آﻣﺪه اﺳﺖ.
• ﺟﻤﻊ ﮐﻞ ﻣﺮزﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ‌اي، درﯾﺎﯾﯽ، درﯾﺎﭼﻪ‌اي و ﺑﺎﺗﻼﻗﯽ اﯾﺮان ﻣﻌﺎدل 4618 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ. ﺗﻌﺪاد ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن، ﻣﺮزﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ آﺑﯽ و ﺧﺎﮐﯽ، ﻧﺎاﻣﻨﯽ در ﻣﺮزﻫﺎ، اﺣﺘﻤﺎل و اﻣﮑﺎن درﮔﯿﺮي‌هاي ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن، ﻋﺪم اﻣﮑﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﻣﺎ را ﺑﺮ آن می‌دارد ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ، ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺗﺪوﯾﻦ اﺻﻮل ﺟﻨﮓ آب، از ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‌هاي ﻣﻮﺟﻮد آن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ.
• اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ در اﺟﺮاي ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎ آب، ﻃﺮح‌هاي ﭼﻨﺪﻣﻨﻈﻮره ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد، اﯾﻦ ﻃﺮحﻫﺎ را می‌ﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‌هاي ﮐﺸﺎورزي، ﺟﻨﮕﻞ‌ﮐﺎري، ﺷﯿﻼت و ﭘﺮورش آﺑﺰﯾﺎن (اﯾﺠﺎد درﯾﺎﭼﻪ‌هاي ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ و ﮐﺎﻧﺎل‌هاي ﺑﺰرگ ﭘﺮورش ﻣﺎﻫﯽ) و ﺳﺎﯾﺮ ﻃﺮح‌هاي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ توسعه آب، ﺧﺎك و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد. ﻟﺬ ا ﻗﺮارﮔﺎه‌هاي ﺑﺎزﺳﺎزي ﻧﯿﺮوﻫﺎ می‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎﻟﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
• ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻟﯿﺪل‌هارت: «ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻏﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻬﺎرت ژﻧﺮال و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه در ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻨﮓ، دﻻوري ﺳﺮﺑﺎز و اﻏﻮاي ﭘﯿﺮوز ﺷﺪن، ﻫﺮ ﻗﺪر ﻫﻢ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ‌ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻮﺛﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد.» ﻟﺬا ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اینکه دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان از ﮐﺪام ﯾﮏ از اﺳﺘﺮاﺗﮋي‌هاي ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻋﻠﯿﻪ وي اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ، اﺳﺘﺮاﺗﮋي‌ها و ﺗﺎﮐﺘﯿﮏ‌هاي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎده از آب در آﻓﻨﺪ و ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‌ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻓﮑﺮي ﯾﺎد ﺷﺪه و ﻧﻮع ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‌هاي ﻣﻄﺮح ﻧﻈﺎﻣﯽ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ می‌ﺗﻮاﻧﺪ تاثیر ﺑﺴﺰاﯾﯽ ﺑﺮ وﻇﺎﯾﻒ، ماﻣﻮرﯾﺖ‌ها، ﺗﺎﮐﺘﯿﮏ‌ها، ﻃﺮح‌ها، ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌ها و رویه ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
• در اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻧﺒﺮد ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن، ﻧﺎﻫﻤﻄﺮاز ﯾﺎ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن، ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻂ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻧﺤﻮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد.
ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﻔﺎده از آب در ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ اﺳﺖ.
ﻣﻨﺎﺑﻊ و ماﺧﺬ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺘﺐ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‌ها، ﭘﺎﯾﺎن‌ﻧﺎﻣﻪ‌ها و ﻣﻘﺎﻻت در دفتر نشریه پدافند زیستی موجود است