در تعریف بیماریهای نوپدید و بازپدید آمده است که: بیماری عفونی جدیدی که به تازگی در یک جمعیت پدیدار شده یا از قبل بوده اما به سرعت در یک منطقه جغرافیای منتشر میشود. مثالهایی از این بیماریها که در چند سال گذشته در ایران شیوع یافته است میتوان به تب خونریزیدهنده کریمه-کنگو، بیماری تب برفکی در دامها، آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان و کرونا ویروس خاورمیانه (مرس) اشاره کرد. بهدلیل رشد جمعیت انسانی و دامی، رشد شهرنشینی، تغییرات سیستمهای پرورشی دام و... انتشار و گسترش عوامل بیماریزای نوپدید و بازپدید امری اجتنابناپذیر است. از سوی دیگر بهدلیل قرار گرفتن ایران در یک منطقه ژئوپولیتیک خاص همواره آماج ورود این عوامل بیماریزا بوده و خواهد بود. ایران به خاطر داشتن مرزهای بسیار طولانی با کشورهای بیثباتی چون افغانستان و پاکستان در شرق و عراق در غرب و کشورهای عربی در حاشیه خلیج فارس همواره میتواند به صورت طبیعی یا غیرطبیعی (بیوتروریسم) آماج حملات بیولوژیکی واقع شود. بیش از 70 درصد از عوامل نوپدید و بازپدید جز عوامل بیماریزای مشترک بین دام و انسان (زئونوزها) هستند. دامها که عموما به گاو، گوسفند، بز، طیور و آبزیان اطلاق میشوند از ابعاد مختلفی مورد توجه هستند که عبارتند از:
1. دامها منابع اصلی پروتئینی و تغذیهای جامعهاند.
2. مشاغل مختلفی منجمله: دامپروری، کارگران کشتارگاه، تهیه و بستهبندی مواد غذایی با منشا دامی، کارشناسان حوزه دامپروری، دامپزشکان، افراد فعال در زمینه خرید و فروش و جابجایی دامها و... به صورت مستقیم درآمدزایی داشته و بسیاری از افراد جامعه به صورت غیرمستقیم درآمد اصلیشان به حرفههای فوق وابسته است.
3. دامها میتوانند مثل یک انکوباتور ارگانیسمهای نوپدید را بدون نیاز به آزمایشگاههای پیشرفته به تعداد بسیار بالا در خود کشت دهند یا تغییر داده و بلافاصله این عوامل را در محیط پیرامون بپراکنند.
4. دامها و فراوردههای غیربهداشتی تهیه شده از آنها به راحتی میتوانند میکروبها را در فواصل بسیار دور در عرض کوتاهی جابجا نمایند.
5. بیش از 800 بیماری مشترک بین انسان و دام وجود دارد که برخی از این بیماریها در دامها نشانه بالینی مشخصی ندارند یا حتی بینشانیاند در حالی که در انسان بیماری کشندهای را ایجاد میکنند.
راههای ورود و انتشار عوامل نوپدید و بازپدید عبارتند از: قاچاق دام، جابجای دامها از مناطق آلوده، شکار غیرمجاز خصوصا شکار پرندگان مهاجر، خرید و فروش غیرقانونی پرندههای شکارشده، تهیه و توزیع غیربهداشتی محصولات پروتئینی با منشا دامی، عدم توانایی نظارت و واکسیناسیون بر دامداریهای سنتی توسط ادارات دامپزشکی.
اندیکاتورهای شیوع عوامل نوپدید و بازپدید در دامها عبارتند از: بروز ناگهانی مرگ و میر خصوصا در دامهای کم سن و سال، ایجاد سقطهای طوفانی در نشخوارکنندگان، مرگ ناگهانی چند گونه مختلف دامی به صورت همزمان. اندیکاتورهای شیوع بیماریهای نوپدید و بازپدید در انسان: علائم بسیاری از این بیماریها در انسان شبیه آنفلوآنزا است و به صورت سردرد، تهوع، استفراغ، درد عضلات و استخوانها و همچنین گاهی علائمی چون زردی، پنومونی (درگیری شدید تنفسی)، علائم عصبی است همچنین درگیری همه اعضای خانواده خصوصا افرادی که به صورت سنتی و در خانه دام نگهداری میکنند.
پدافند زیستی در حوزه دامپزشکی عبارتست از دانشافزایی تکتک افراد جامعه خصوصا افرادی که در سد اول برخورد با عوامل بیماریزای نوپدید و بازپدید هستند و سپس در تمام افراد جامعه تا در صورت شیوع بیماریهای نوپدید و بازپدید میزان مرگ و میر و خسارات اقتصادی به حداقل ممکن برسد. اقداماتی که باید به صورت پیشگیرانه برای ممانعت از ورود و شیوع عوامل بیولوژیک انجام گیرد عبارتند از: مبارزه شدید با قاچاق دام (چراکه قاچاق دام علاوه بر خسارات اقتصادی میتواند بهداشت عمومی جامعه را شدیدا به مخاطره بیندازد)، جلوگیری از شکار پرندگان و برخورد با فروش غیرقانونی پرندگان شکار شده، جلوگیری از جابجایی بدون مجوز دامها، نظارت شدید به مراکز تهیه و توزیع فراوردههای دامی، آموزش مشاغل در تماس با دام
عوامل مختلف میکروبی دائما توسط پدافند زیستی، سازمان دامپزشکی و ارگانهای مختلف وزارت بهداشت در سطح کشور در حال رصد است وظیفه همه مدیران ایجاد شناخت بيشتر در تکتک افراد جامعه نسبت به پدافند غیرعامل در حوزه زیستی خصوصا در شاغلین این حرفه است. همچنين پذيرش آن بهعنوان يک اصل در تمام امور اجرايي تا خسارتهاي احتمالي از اينگونه عوامل بیماریزا؛ خصوصا در حوزه بيوتروريسم به حداقل برسد.
بیماری نوپدید و بازپدید
دامپزشکی یکی از اصلیترین حوزههای فعالیتی در پدافند غیرعامل است. بسیاری از عوامل بیماریزا، میکروبی جزو عوامل بیماریهای عادی و بیاهمیت و موردی محسوب میشوند؛ عوامل مسببهای چون گلودرد، سرماخوردگی، عفونتهای ادراری، گوارشی و... اهمیت زیادی در بهداشت عمومی ندارند. از بین عوامل بیماریزا برخی از عوامل که تعداد کمی از میکروارگانیسمها را شامل میشوند عامل بروز بیماریهای نوپدید و بازپدید هستند.