طبق آمارهای منتشره از سوی پژوهشکده مرکز تحقيقات استراتژيک مجمع تشخيص مصلحت نظام، واردات انواع ميوه تازه، طي سالهای 80 تا 86 رشد چشمگیری داشته است. در سال 1380 واردات ميوه 117 هزار تن بوده كه در سال 1384 و با پايان دولت هشتم و آغاز دولت نهم اين رقم با 95 درصد رشد به 575 هزار تن (شامل500 هزار تن موز) رسيد. سپس طي سالهاي 85 (افزايش 25 درصد) ميزان واردات ميوه به 730 هزار تن (شامل 575 هزار تن موز) و سال 86 (افزايش 18 درصد) به 865 هزار تن (شامل 625 هزار تن موز) افزايش يافت.
اواخر سال 84 و در طول سالهاي 85 و 86 شاهد ورود ساير ميوهها مانند پرتقال، نارنگي، سيب و انگور نيز بودهايم. با توجه به افزایش واردات میوه در 9 ماهه اول سال ۱۳۸۷ و مشکلات تولیدکنندگان میوه در کشور، به بهانه تنظیم بازار و تامین میوه شب عید، شايعه صفر شدن تعرفه واردات ميوه در خارج از فصل توليد و تشديد واردات میوه بهویژه مرکبات قوت گرفت. بازار میوه و ترهبار ایران در سال 1388 در تسخیر میوههای خارجی بوده است؛ پرتقال آفریقایی، گلابی، هلو و شلیل ترکیهای، سیب ایتالیایی، انبه پاکستانی، موز فیلیپینی، آناناس مالزی، انگور شیلی، سیب فرانسوی و... بيش از ميوههاي داخلي در سبد كالاي شب عيد مردم جاي گرفته بود.
واردات محصولات کشاورزی طی سالهای اولیه دولت یازدهم (1393) طبق آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی حدود 22 میلیون تن بوده و در بخش محصولات باغی واردات اینگونه محصولات کمی بیش از 574 هزار تن بوده که نسبت به سال 1392 بیش از 18 درصد افزایش نشان میدهد. بیشترین میزان اقلام وارداتی فوق به واردات موز مربوط میشود (467 هزار تن) و واردات گلابی هندی، انبه و سایر میوههای گرمسیری نیز 127 هزار تن بوده است.
آنچه باید به آن توجه شود عدم صدور مجوز واردات انواع میوه به غیر از محصولات گرمسیری به کشور با تشکیل دولت یازدهم و واگذاری تنظیم بازار محصولات کشاورزی به وزارت جهاد کشاورزی است.
واردات انواع میوه طی سالهای دهه 1380 و اوایل دهه 1392 چه منفعتي براي مصرفکننده داشته است؟ ورود اين گروه از ميوهها كه حتي در ميادين ميوه و ترهبار شهرداري نيز با قيمتهاي بالا عرضه میشوند باعث شده قيمت محصولات داخلي نيز افزايش چشمگيری یابد. اگرچه ممكن است بالا رفتن قيمتها در كوتاهمدت و به صورت ظاهري به نفع توليدكنندگان باشد.
واردات بيرويه ميوه و محصولات کشاورزي در سالهاي اخير نهتنها نتوانسته قيمت اينگونه محصولات را براي مصرفکنندگان کاهش دهد بلکه تنها به پر کردن جيب مافياي واردات (به تعبير نمايندگان محترم مجلس) پرداخته و ضمن سرکوب هر گونه توليد داخل، تغيير ذائقه مصرفکنندگان و عدم صادرات، آفات بسيار مهمی را وارد کشور کرده است.
تاریخچه ورود میوه تازه و آفات همراه
طبق آمارهاي موجود، واردات ميوه تا قبل از سال 1354 به ايران در حد تجاري انجام نگرفته است. طي سالهاي 1354 و بعد از آن با افزايش درآمدهاي نفتي كشور، واردات انواع ميوه به كشور آغاز میشود كه با وقوع انقلاب، واردات ميوه از سال 1358 متوقف شد. طي سالهاي واردات ميوه، طغيان مگس ميوه مديترانهای از سال 1354 آغاز میشود. در دي ماه 1354 ظهور اين آفت در باغات اطراف مشهد گزارش شد که تا نيشابور و بجنورد نيز گسترش يافت. همچنين در اين زمان آفت از باغات يزد نيز روي درختان هلو گزارش شد. با واردات ميوه مرکبات از بنادر جنوبي، آفت روي ميوههاي وارداتي به بندر خرمشهر و حتي در اصفهان نيز گزارش شد. در سال 1359 آفت در استان مازندران و در شهر ساري و ابتدا روي نارنگي يافا و در سال 1361 در ساير شهرهاي اين استان منتشر شد. در اين سال با توجه به بررسيهاي انجام شده ديگر از وجود آفت گزارشي ارائه نشد. اگرچه بسياري از محققان عقيده دارند که آفت تا سال 1363 هنوز در ايران وجود داشته است. آغاز واردات ميوه از سال 1384 دوباره باعث ورود و طغيان اين آفت شد. اين آفت كه تا سال 1385 در هيچ نقطهای از کشور مشاهده نشده بود، در اين سال از شهرستان قائمشهر براي اولين بار پس از 24 سال گزارش و با رديابيهاي انجامشده وجود آفت در 7 شهرستان از استان مازندران ثابت شد. اين آفت در سال 1389 تقريبا در تمام شهرستانهاي استان مازندران گزارش شده است. آفت در سال 1389 از استان کرمانشاه و در سال 1390 از استانهاي گيلان (تنها در ميادين ميوه)، گلستان (تنها در ميادين ميوه) و در سال 1390 نيز از شهرستان تفت استان يزد گزارش شد. لازم به ذكر است اين حشره صدمات اقتصادي مختلفي ايجاد میكند بنابراین از آن نه بهعنوان يك آفت كه بهعنوان يك بلا يا مصيبت ياد میشود. آسيب اين حشره نهتنها بر توليد داخل بلكه صادرات محصولات كشاورزي ميزبان اين آفت كه بالغ بر 300 محصول كشاورزي مختلف میشود را با خطر مواجه میکند.
فهرست تعدادی دیگر از آفات همراه میوههای وارداتی
آفات و بيماريهاي ديگري كه میتوان ورود آنها را به واردات ميوه چه به صورت رسمي و چه غيررسمي به كشور مرتبط دانست، شامل کنه زنگار مركبات در سال 1309، شپشک شرقی مرکبات در سال 1314، شانکر باکتريايي مركبات در سال 1368 و مگس ميوه زيتون در سال 1383 است. در سال 1383 و با توجه به ناباروری درختان زيتون جمعی از مغازهداران و توليدکنندگان محصولات فرآوری زيتون اقدام به واردات غيرقانونی ميوه تازه زيتون و به صورت قاچاق از کشور عراق کردند که همراه با آنها، زيتونهای توليدی کشورهای ديگر مانند اردن، لبنان و سوريه، از طريق عراق وارد کشور شد. در همين سال 13 استان کشور به صورت رسمی آلوده به مگس ميوه زيتون گزارش شدند بهطوري که احتمال انجام اقدامات اگروتروريسم، در اين رابطه قوت گرفت زيرا در همان زمان کاميونی حاوی ميوههای آلوده قاچاق اسرائيلی در کشور عربستان توقيف شد. واردات اين مگس، طرح 600 هزار هكتاري توليد زيتون و خودكفايي روغن كشور را به تاخير انداخت.
اهمیت قرنطینه در مرزها
بارها کارشناسان قرنطينه در فرودگاههای مهرآباد و امام خمينی وجود شپشک آردآلود را از روی ميوههای آناناس وارداتی همراه مسافر که از کشورهای آفريقايی و آسيای جنوب شرقی وارد کشور شده بودند، گزارش کردهاند. اين آفت روی طيف وسيعی از گياهان فعاليت دارد و گزارش آن روي ميوه موز همراه شپشكهاي ديگر نيز به كرات ارائه شده است.
همين وضعيت حاکم بر کشور عراق پس از تصرف آن کشور توسط آمريکا و متحدانش، در سالهای اخير باعث شده بود ميوههای توليدشده در کشورهای مختلف، از طريق مرزهای عراق بدون هیچگونه بررسی و نظارتی، وارد کشور ما شوند. واردات انواع ميوه به صورت كولهبري از كشور عراق و پيلهوري از استانهاي جنوبي كشور نيز از مواردي است كه كشور را در معرض آفات و بيماريهاي قرنطينهای قرار داده است. همانگونه که در منطقه سردشت آلودگی به مگس میوه مدیترانهای ناشی از واردات از نظر قرنطینه غیرقانونی میوه مطرح شد. وقتی کولهبری در استانی متوقف میشود، نمایندگان مجلس و مسئولان استانی شدیدا اعتراض میکنند اما هیچکدام اهمیت قرنطینه را گوشزد نمیکنند.
آفات و بيماریهایي مانند پسيل مرکبات، جاروی جادوگر ليموترش، گرينيگ مرکبات و ديگر بيماریهای رايج در استانهای سيستان و بلوچستان به احتمال زياد همراه محمولههای کشاورزی از جمله ميوه از کشور پاکستان وارد کشور شدهاند. در استان سيستان و بلوچستان سالها مرز مشخصی وجود نداشته و با قاچاق سوخت از کشور، انواع ميوه بدون هيچگونه اقدام قرنطينهای، وارد کشور شده است. امروزه نيز حتی با توجه به توسعه مرزها و جلوگيری از قاچاق، میتوان در شهرهای استان سيستان و بلوچستان ميوههای پاکستانی را به وفور مشاهده کرد.
بايد توجه داشت واردات رسمي ميوه به كشور طي سالهاي دهه 1380 و اوايل دهه 1390 تنها توسط 5 يا 6 نفر انجام شده و واردكنندههاي ديگر توان رقابت با آنها را نداشتهاند. در صورت واردات ميوه توسط افراد ديگر، شركتهاي حمایتكننده اين افراد ميوههاي با قيمت نازل يا رايگان در اختيار آنها قرار داده و باعث ورشكستگي واردكنندههاي مفلوك ديگر كه معمولا شركتهاي تعاوني هستند، شدهاند.
ورود میوههای قاچاق مشكلساز است كه هیچ ارگانی مسئولیت آن را قبول نمیکند. وزارت جهاد کشاورزی که مجوزی صادر نکرده است. گمرک نیز واردات میوه را از مبادی قانونی غیرممکن میداند. مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز اعلام میکند موارد مشکوک را اعلام کنید تا برخورد شود. این میوهها از کجا وارد کشور میشود؟ صحبت از واردات آنها از مرزهای شرقی و سپس حمل آنها با اتوبوس به تهران و مراکز استانها است. برخورد با میوهفروشیهای متخلف در سطح میادین و سطح شهر توسط تیمی متشکل از بخشهای نظارتی از جمله وزارت جهاد کشاورزی انجام میشود، با این حال منشاء آنها تاکنون شناخته نشده است.