ویروسی که بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی به سرعت در حال فراگیر شدن در هر 5 قاره جهان است. قابلیت های ویروس کرونا در انتقال از فرد به فردی دیگر، جهش های ژنتیکی احتمالی که قدرت بیماری زایی ویروس را افزایش می‌دهد، ویا نبود واکسن و درمان قطعی برای ویروس همگی از جمله مواردی هستند که نگرانی های بسیاری را در مقابله با این ویروس بر انگیخته است و افراد ممکن است دچار خود بیمار انگاری شوند.

بسیاری از ما در محیط زندگی خود ممکن است ترس از ابتلا شدن به بیماری را در جامعه و خانواده خود حمل کنیم. ترسی که در خیلی از اوقات مبنایی از واقعیت نداشته و موجب اضطراب ما می‌شود. در این مقاله قصد داریم در مورد یکی از مقوله های علم روانشناسی یعنی ترس غیر واقعی از بیمار شدن صحبت کنیم.

ترس در مقابل اضطراب
ترس از بیماری، از دست دادن سلامتی یا متحمل رنج شدن، همواره برای ما نگرانی هایی را به دنبال دارد. همه ما به عنوان انسان برای سلامتی خود اهمیت ویژه ای قائل هستیم و سعی در حفظ و ارتقای آن داریم. ترس طبیعی از بیمار شدن احساس مفیدی است که پاسخ منطقی ما را در مقابله با شرایط احتمالی بر می‌انگیزد. ترس طبیعی می‌تواند به دلایلی همچون سابقه قبلی وجود بیماری، وجود بیماری زمینه‌ای یا مستعد کننده، ویا شواهد و مدارک علمی نشأت گرفته باشد. بر اساس نظریات تکامل انسان، وجود این ترس به ما کمک می‌کند بر اساس پاسخ ها و رفتار های منطقی و حساب شده با مشکل یا خطر احتمالی برخورد کنیم و اقدامات موثر را انجام دهیم.

بنابراین در یک کلام باید گفت ترس پاسخی متناسب به وجود یک محرک واقعی در خارج است که به ما در بقای عمر کمک می‌کند. در مقابل، گاهی اوقات این نگرانی و ترس، مبنایی بر اساس شواهد و مدارک نداشته و در واقع یک ترس غیر منطقی و دلهره آور است. بر خلاف پاسخ طبیعی ترس، در اینجا محرک خارجی وجود ندارد ولی ذهن پاسخ نامتناسب و تشدید شده ای از خود نشان می‌دهد که “هیپوکندریازیس ( Hypochondriasis )” یا ” خود بیمار انگاری ” نام دارد. هیپوکندریازیس در میان بسیاری از مردم شایع است.

این اختلال در زمره اختلالات اضطرابی در علم روانشناسی طبقه‌ بندی شده است. فرد مبتلا به هیپوکندریازیس عمیقا احساس ناخوشی و بیماری مهلک می‌کند در حالی که هیچ علامت یا نشانه پزشکی مبنی بر وجود بیماری وجود ندارد. این ترس غیر واقعی گاه بسیار آزاردهنده است که باید حتما درمان شود.

ماهیت بیماری هیپوکندریازیس
هیپوکندریازیس معمولا در سنین بین 25 تا 35 سال و در میان خانم ها شیوع بالاتری دارد و ممکن است یکبار، چندین بار و یا به طور دائم در زندگی فرد وجود داشته باشد. بیماری هیپوکندریازیس از چند مولفه اصلی تشکیل شده است. یکی از ویژگی های این افراد نگرانی های زیاد در مورد وضعیت سلامتی خود می‌باشد که به تبع آن باعث مراجعه غیر ضروری به مطب پزشک یا بیمارستان می‌شود. در حالیکه عملا با انجام معاینات و حتی بررسی های آزمایشگاهی و تصویربرداری، هیچ علامتی از بیماری در فرد دیده نشده و یا در صورت وجود، بسیار خفیف و قابل چشم پوشی است. خود بیمار انگاری که بیشتر از 6 ماه به درازا بکشد بیماری هیپوکندریازیس تلقی شده و فرد باید تحت درمان با دارو های ضداضطرابی قرار بگیرد.

چه علت هایی برای خود بیمار انگاری مطرح است؟
هیپوکندریازیس علاوه بر افراد در جمعیت عمومی، می‌تواند در کارکنان بخش درمانی و یا دانشجویان پزشکی نیز دیده شود. به طوری که فرد با ورود به هر بخش تصور می‌کند به بیماری های آن بخش بیمارستان مبتلا شده است!
اگر چه علت به وجود آمدن این ترس ناشناخته است ولی چندین علت مهم می‌تواند در پس زمینه بیماری هیپوکندریازیس فرد باشد:

استرس های بزرگ در زندگی
وجود یک بیماری روانشناختی دیگر مثل وسواس یا افسردگی اساسی و یا اسکیزوفرنی
احتمال سوء استفاده جنسی یا عاطفی در دوران کودکی
خاطرات بد از بیمار شدن در دوران کودکی که خود را به صورت ترس از بیمار شدن در بزرگسالی نشان می‌دهد.
وجود نشانه های مهم از بیماری ها در فرد. به عنوان مثال فردی که دچار درد در ناحیه قفسه سینه می‌شود تصور می‌کند دچار سکته قلبی شده است در حالی که شرح حال ویژگی های درد و گرفتن نوار قلب یا انجام آزمایش های مختلف بیماری قلبی واقعی را رد می‌کند. و یا فراموشی های گذرا موجب می‌شود شخص به این فکر بیفتد که احتمالا به بیماری آلزایمر دچار شده است. به همین دلیل درصورتی می‌توانیم به بیمار برچسب هیپوکندریازیس بزنیم که قبل از آن بررسی های پزشکی برای یافتن بیماری واقعی انجام شده و نتیجه آنها منفی باشد.
خود بیمار انگاری و ویروس کرونا
همانطور که در مقدمه اشاره شد این روز ها حجم زیاد اخبار در مورد ویروس کرونا ممکن است ترس از بیمار شدن را در ما افزایش دهد. بسیاری از توصیه ها و اخباری که این روز ها در مقابله با بیماری کرونا گفته می‌شود نه تنها غیرواقعی نبوده بلکه باید بسیار جدی گرفته شود. در صورتی که نکات بهداشتی لازم را تا حد امکان رعایت کنیم، ترس افراطی از مبتلا شدن به ویروس غیر منطقی جلوه کرده و کمکی به عدم مبتلا شدن ما نمی‌کند. جالب است بدانیم که استرس و اضطراب به هر نوع می‌تواند سیستم ایمنی ما را سرکوب کند و از قضا باعث بیمار شدن ما شود. در واقع شرایط استرس و اضطراب دائمی باعث آزاد شدن مقادیر زیاد هورمون کورتیزول از غدد فوق کلیه شده که خود موجب سرکوب سیستم ایمنی از طریق مهار سلول های لنفوسیتی می‌شود. همچنین فرد مضطرب ممکن است به مصرف الکل و سیگار روی بیاورد که این موضوع نیز بر سلامتی و عملکرد سیستم ایمنی تاثیر سوء دارد.

چگونه بر ترس از بیمار شدن غلبه کنیم؟
آگاهی از علائم و نشانه های بیماری می‌تواند کمک زیادی به افراد کند که با ماهیت ترس غیر واقعی خود آشنا شوند. انجام معاینات توسط پزشک همراه با توضیح کامل به فرد می‌تواند نگرانی او را تا حد زیادی بر طرف کند. در مورد بیماری ویروس کرونا توصیه های لازم مبنی بر محدود کردن رفت و آمد ها به ویژه در اماکن پر ازدحام باید جدی گرفته شود. با این حال حبس کردن خود و خانواده در خانه کاری اشتباه است. با رعایت نکات بهداشتی، کماکان می‌توان به فعالیت های مفرح مانند ورزش کردن (البته در مکان های باز) و سایر وظایف زندگی روزمره پرداخت بدون اینکه ترس از بیمار شدن وجود داشته باشد.

منابع:
Medscape. Illness Anxiety Disorder (formerly Hypochondriasis) Treatment & Management. Debra Kahn, MD. 2018. [Internet]URL: https://emedicine.medscape.com/article/290955-treatment

Cleveland Clinic. Illness Anxiety Disorder: Beyond Hypochondriasis. 2015. [Internet]URL: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9886-illness-anxiety-disorder-beyond-hypochondriasis

Simply Psychology. Stress, Illness and the Immune System. 2010. [Internet]URL: https://www.simplypsychology.org/stress-immune.html