آنفلوانزای پرندگان، یک بیماری ویروسی جدی و بسیار عفونی ماکیان، بوقلمون ها و بسیاری دیگر از پرندگان است که توسط تیپ های مختلف ویروس آنفلوانزای نوع A ایجاد می شود. عفونت ناشی از این ویروس ها ممکن است به پستانداران و به خصوص انسانها گسترش یابد. عامل بيماري ويروسي از خانواده ارتوميكسوويريده، داراي 9 تحت تيپ H و 16 تحت تيپ  N است. ویروس های آنفلوانزا به 2 گروه دارای بیماری زایی پایین (LPAI) و بسیار بیماری زا  (HPAI) تقسیم بندی می شوند و تاکنون تمامی موارد آنفلوانزای فوق حاد در دنیا در اثر ویروس های دارای بیماری زایی بالا و از 2 تحت تیپ  H5 و H7 ایجاد شده اند. آنفلوانزای فوق حاد به دلیل مرگ و مير بالا در پرندگان، هزینه های کنترل بیماری، اهمیت بیماری از جنبه بهداشت عمومی و آثار منفی بر تجارت (توقف صادرات در صورت بروز بیماری) یکی از مهمترین بیماری های صنعت طیور است و در صورت بروز بیماری و تشديد همه گيري و عدم كنترل، امنيت غذايي جامعه را نیز به چالش می کشد و خسارت هاي زياد و جبران ناپذيری به صنعت طيور كشورها وارد می کند. این بیماری از جمله بیماری های مشترک است که در صورت انتقال انسان به انسان نیز موجب مرگ و میر بالا در مبتلایان می شود.
مخزن بيماري، پرندگان آبزي مهاجر از جمله اردكسانان و پرندگان ساحل زي هستند و ساير طيور از جمله ماكيان به عنوان ميزبان نقش مهمي در بقا و گسترش بيماري دارند. دوره كمون بيماري از چند ساعت تا 3 روز در سطح انفرادي و تا 14 روز در سطح گله است.
ويروس بقاي خود را با انتقال موفق از ميزبان آلوده به ميزبان حساس حفظ مي كند و شرايط محيطي نقش بسيار مهمي در اين انتقال و بقاي ويروس دارد. وضعيت هاي مرطوب و سرد بهترين شرايط براي بقاي عامل بیماري هستند و در موفوع، شرایط دمايی مناسب و رطوبت بالا تا 105 روز زنده ميماند.
 راه ورود ويروس به بدن پرندگان، تنفس است و بعد از تكثير ويروس در بدن پرنده از بيني، دهان، ملتحمه، كلواك، اپيدرم (پره فوليكولهاي پر و غدد عرق) پرنده مبتلا دفع می شود. ویروس از ترشحات بيني و مدفوع پرنده مبتلا که به عنوان منبع اصلي ويروسي بوده، دفع می شود و ويروس موجود در اين مواد بقاي بيشتري در محيط دارد. ويروس در تجهيزات مرغداري تا 72 ساعت زنده ميماند.
اصليترين روش انتقال بيماري به مزارع، از راه مدفوع آلوده است و انتقال بیماری از يك پرنده به پرنده ديگر از طريق تماس مستقيم پرنده آلوده با پرنده حساس، يا تماس غيرمستقيم از طريق ريز قطره ها، وسايل آلوده، لباس و كفش افراد است.
مهمترين منابع انتقال بيماري به فارم ها و طيور بومي، از طريق پرندگان مهاجر آبزي، پرندگان آبزي بومي، طيور آلوده بومي، انتقال توسط انسان، وسايل نقليه، تجهيزات، جوندگان، مگس ها، پشه ها، پرندگان آزادپرواز و در غلظت بالاي ويروس از طريق باد ( حداكثر تا 1 km) است.
مهمترين راههاي گسترش بيماري بين كشورها جابجايي پرندگان مهاجر، جابجايي پرندگان آلوده و محصولات آنها بين كشورها و انتقال پرندگان وحشي شكارشده است اما در اكثر موارد تشخيص راه دقيق ورود بيماري به كشورها به علت وجود پرندگان مهاجر، حمل و نقل غيرقانوني پرندگان، تاخير در گزارش كانونها و عدم شناسايي اولين طغيانهاي بيماري وجود ندارد.
نشانه های بيماري نيز بسيار متنوع هستند و به گونه پرنده مبتلا، سن، عوامل محيطي، جنس ويروس و عفونت هاي همزمان و سایر عوامل بستگی دارد. نشانه ها ممكن است باعث بروز عوارض در دستگاههاي تنفس، گوارش، توليدمثل يا سيستم عصبي شود. مهمترین نشانه هاي بيماري شامل سيانوزه شدن تاج و ریش پرنده و خونریزی ساق پاست. در مواردي نيز بيماري بسيار حاد و ناگهاني است و پرندگان بدون بروز نشانه هاي قبلي مي ميرند در حالي كه در پرندگان آبزی و مخصوصا اردك های بالغ که مخزن اصلی بیماری هستند، ممکن است هيچ نشاني آشكاري مشاهده نشود. در طیور بومی و صنعتی بیماری تا صد در صد موجب مرگ و میر پرندگان می شود.
نکته مهم و قابل توجه در خصوص این بیماری این است که در صورت بروز بیماری در یک کشور، برای کنترل بیماری باید کلیه پرندگان مبتلا و پرندگانی که در معرض خطر قرار دارند، معدوم شوند تا از گسترش بیماری جلوگیری شود که این کار هزینه زیادی را به کشورهای درگیر تحمیل خواهد کرد، ضمن اینکه آثار منفی زیادی بر تجارت طیور و فرآوردههای آنها خواهد داشت.

اهمیت بیماری در کشور
کشور ما یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده گوشت مرغ در دنیاست و این صنعت به عنوان یکی از مهمترین صنایع بخش کشاورزی از نظر سرمایه گذاری و اشتغال مطرح است. از طرفی، کشور ما ضمن اینکه در مسیر مهاجرت پرندگان مهاجر قرار دارد، هر ساله پذیرای میلیونها قطعه از این پرندگان مهاجر به خصوص در استان های شمالی کشور است. در استانهای شمالی بیشترین واحدهای صنعتی طیور کشور قرار دارند و به خصوص استان مازندران در این زمینه اهمیت ویژهای دارد چراکه از طرفی بیشترین مزارع پرورش طیور کشور در این استان قرار دارد و همچنین پرورش طیور بومی و بهخصوص اردک و غاز که مخازن اصلی این بیماری نیز هستند در این استان رونق ویژه ای دارد. علاوه بر این، بیشتر حجم ورود پرندگان مهاجر به کشور نیز وارد این استان و بهخصوص شهرستان فریدونکنار میشود. صید و شکار پرندگان مهاجر و عرضه آنها نیز یکی از منابع درآمد مردم این استان است که این پرندگان در بازارهای فروش پرندگان زنده عرضه می شوند و از آنجا به سایر مناطق استان و حتی سایر استانهای کشور منتقل خواهند شد. تعدد بازارهای فروش پرندگان در این استان و تماس مستقیم پرندگان صیدشده با طیور بومی عرضه شده و بهخصوص انواع اردکسانان بومی در این بازارها موجب انتقال آلودگی احتمالی از پرندگان مهاجر صیدشده به آنها می شود و سبب گسترش عفونت و بیماری خواهد شد بنابراین این بازارها نقش مهمی در گسترش و اپیدمیولوژی این بیماری در کشور دارند.
در مورد طیور صنعتی نیز در تمام دنیا مزارع پرورش بوقلمون و طیور تخمگذار بیشترین گزارش بیماری را داشتهاند. با توجه به اینکه مزارع طیور تخمگ ذار در کشور ما توسعه زیادی دارد و سطح بهداشتی این مزارع از نظر بهداشتی در درجه پایینی است، این گروه از طیور در معرض بیشترین تهدید قرار دارند.
در سالهای 2015 و 2016 حدود 55 کشور این بیماری را به سازمان بهداشت جهانی دام (OIE) گزارش کرده اند که کشور ما هم بیماری را در طیور بومی یک روستا در مازندران گزارش کرده است.

پیشگیری و کنترل بیماری
مهمترین راه کنترل بیماری، معدوم سازی و اعمال شرایط قرنطینه ای (ممنوعیت حمل و نقل طیور زنده) است. به همین دلیل اولين قدم در کنترل بیماری، گزارش دهی سریع و به موقع آن است. به بیان دیگر، کنترل موفق بیماری در گرو تشخیص اولین موارد بیماری است تا با انجام اقدامات مناسب (از جمله معدوم کردن جمعیت مبتلا و در معرض خطر، اعمال ضوابط قرنطینه ای و انجام مراقبت فعال در محدوده های بیماری) بتوان از گسترش بیماری جلوگیری کرد. در این خصوص نقش پرورش دهندگان و کلینیسینهای بخش خصوصی که در تماس با پرورشدهندگان هستند و گزارشهای بیماری برای درمان به آنها ارجاع داده میشود، در اطلاعرسانی این گروه به مسئولان اهمیت ویژهای دارد بنابراین آموزش و توجیه این گروه تاثیر بسزایی در هشدار سریع و اطلاعرسانی به موقع بیماری خواهد داشت.
از طرفی، گزارش اولين كانون بيماري به تعيين منشاء بيماري كمك زيادي میكند به طوري كه اگر اطلاعات دقيق و درستی از اولين مورد بيماري به مسئولان برسد، با رديابي عوامل موثر در انتقال بيماري میتوان منشاء آن را شناخت و بیماری را به سرعت کنترل کرد.  

دکتر محمدحسین فلاح/دامپزشک،اپیدمیولوژیست