پزشکان ناراضی ادامه دادهاند: «هدفگذاری 3 فرزند (یعنی بهترین وضعیتی که بناست به آن برسیم) و تداوم توزیع رایگان اقلام پیشگیری از بارداری در شرایط فعلی که با افت شدید نرخ باروری و همچنین با در نظر گرفتن افزایش سن ازدواج جوانان، آمار بالای افراد مجرد، موارد زیاد تکفرزندی، موارد ناباروری، مرگومیر کودکان و... چه توجیه شرعی، علمی، عقلی و منطقی میتواند داشته باشد؟ ضمنا چرا در سالهای گذشته، که هدفگذاری کاهش جمعیت بود مکررا برای پزشکان، ماماها و بهورزهای شاغل در خانهها و مراکز بهداشتی تا عمق روستاها، کلاسهای آموزشی با رویکردهای کاهش جمعیت و عقیمسازی یا تشویقهای مالی و... در نظر گرفته میشد. اما اکنون به هیچوجه عملا برای رویکردهای ترویج فرزندآوری برنامههای مدون و آموزشی جایگزین یا تشویقهای متناظر برای پرسنل بهداشتی برگزار نمیشود؟»
توجه زیاد رسانههای مخالف با دولت به این نامه و انتشار چندباره آن، در نهایت واکنش وزارت بهداشت را در پی داشت. مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت بهعنوان کسی که اولین مسئولیت را در این مورد دارد درباره اتهام بیتوجهی به حرفهای رهبری نظام میگوید: «سیاستهای جمعیتی وزارت بهداشت کاملا براساس سیاستهای کلی جمعیت، ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری است.»
محمداسماعیل مطلق ادامه میدهد: «بعد از سیاستهای ابلاغی توسط مقام معظم رهبری و بعد از اجراییکردن برنامههایمان و برگزاری جلسات متعدد و مشخصکردن گروههای هدف و ابلاغ دستورالعملها به دانشگاهها، هیچکس با هدف کنترل جمعیت در وزارت بهداشت برنامهریزی نمیکند و اگر موردی مطرح میشود مربوط به قبل از ابلاغ سیاستهای کلی جمعیت بوده است. کسانی که در مراکز بهداشتی-درمانی مشغول فعالیت هستند، موظفند بخشنامههای ارسالی را به دقت مطالعه و اجرا کنند و اگر احیانا فردی در آنجا تخلف کند با وی برخورد میشود.»
او اتهام پزشکان را به خودشان برمیگرداند و میگوید: «اگر افرادی که اینگونه مطالب را مطرح کردند در مراکز بهداشتی کار میکنند چرا از دستورالعملهای وزارت بهداشت اطلاعی ندارند و چرا موضوع را به معاونت بهداشتی دانشگاه علومپزشکی مربوطه اعلام نکردند تا پیگیریهای لازم صورت گیرد؟»
او به بخشی از نامه که مربوط به جلوگیری از بارداری مادران دارای 3 فرزند است به بخشنامههایی که در تاریخ ۹ و ۲۵ شهریورماه ۹۴ به معاونت بهداشتی دانشگاههای علومپزشکی کشور درباره موارد مربوط به پیشگیری از بارداری در افراد در معرض خطر ابلاغ شده، اشاره میکند و میگوید: «وزارت بهداشت براساس منابع معتبر علمی بر تعویق بارداری برای برخی از افراد تاکید دارد و البته در این موارد نگفته است که نباید بارداری انجام شود. براساس این بخشنامه، به خانمهای بالای ۳۵ سال که خودشان تقاضا دارند که به علت داشتن 3 فرزند، حدود یک سال آمادگی فرزند دیگری را ندارند؛ مشاورههایی داده میشود که این موضوع موقتی است و به هیچ عنوان برایشان بستن لوله زنان را انجام نمیدهیم.»
این اولین بار نیست که چنین هجمهای علیه وزارت بهداشت شکل میگیرد آن هم در مورد نحوه اجرای سیاستهای رهبری در زمینه جمعیت. چند وقت پیش هم غائلهای مشابه در مورد سقط جنین به راه افتاد و وزارت بهداشت متهم به عدم برخورد با پزشکانی شد که اقدام به سقط جنین غیردرمانی میکنند. این موضوع چند بار دیگر هم تکرار شده است. در حالی که عبدالرحمان رستمیان عضو سابق کمیسیون بهداشت و درمان مجلس که یکی از طلایهداران همکاری با وزارت بهداشت برای تغییر برنامههای وزارت بهداشت بوده است به سپید میگوید: «نمیتوانیم بگوییم وزارت بهداشت نسبت به برنامههای افزایش جمعیت و اهمیت آن بیتوجه بوده است. چراکه از سال 93 شاهد لغو بخشنامههای مربوط به کاهش جمعیت از سوی این وزارتخانه بودهایم.»
او ادامه میدهد: «به هر حال سالیان سال شعار کل کشور کاهش جمعیت بوده است و وزارت بهداشت با تواناییهایی که در اختیار داشته است پرچمدار اجرای این شعار بوده و حالا ظرف چند سال این شعار کاملا برعکس شده از طرفی وزارت بهداشت با جان مادران و سلامت و کیفیت زندگی آنها سر و کار دارد بنابراین طبیعی ست که با احتیاط و کندی در مسیر تغییر قدم بردارد.»
ماماها و متخصصان زنان و زایمان خط اول برخورد با مردمیهستند که حالا وزارت بهداشت بعد از آن همه منع کردن آنها از داشتن بیشتر از 2 بچه باید در مسیر فرزندآوری بیشتر یاریشان کند. زهرا طباطبایی که از متخصصان معروف زنان محسوب میشود در این مورد میگوید: «یک وقتی ما باید زنان را قانع میکردیم که نباید بیشتر از 3 فرزند داشته باشند حالا برنامه عوض شده و ما باید در مسیر عکس حرکت کنیم این کار قطعا زمان زیادی میبرد. از طرفی شرایط فرهنگی و اقتصادی جامعه، میل به اشتغال زنان و... همه در نقطه مقابل ما هستند در حالی که در شرایط قبلی همه این عوامل در کنار ما قرار داشتند.»
او ادامه میدهد: «من بهعنوان یک پزشک در مقابل زنی که با گریه از من میخواهد با داشتن 3 یا 4 فرزند جلوی بچهدار شدنش را بگیرم چه کار باید بکنم؟ من پزشک او هستم و او با تمام وجود، نمیخواهد بچهدار شود. مساله این است که ما نمیتوانیم در برابر خواسته مردم ایستادگی کنیم. اول باید این خواسته اصلاح شود و قبل از آن باید زمینههای اقتصادی و اجتماعی مساله وجود داشته باشد و بعد از ما بخواهند که در مقابل چنین خواستهای مقاومت کنیم.»
آیا کاهش نرخ رشد جمعیت یک تهدید زیستی است؟
23 تیر ماه، نامه پر سر و صدای تعدادی از پزشکان به وزارت بهداشت نوشته شد. نامهای که در آن به ادامه اجرای سیاستهای کنترل جمعیت از سوی وزارت بهداشت اعتراض شده بود و برخی رسانهها هم از آن استقبال خوبی کردند. این اتفاق همزمان با روز جهانی جمعیت افتاد روزی که برای کشورهای مختلف معانی متفاوتی دارد. مثلا هنوز هم در بسیاری از نقاط چین و هند یا کشورهای آمریکای جنوبی روز جهانی جمعیت، فرصتی است برای تاکید بر اهمیت قناعت به داشتن فرزندان کمتر، اما در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر، چند سالی است که مفهوم این روز کاملا برعکس شده و نهادهای مختلف از این مناسبت برای یادآوری اهمیت فرزندآوری و توسعه نیروی انسانی ایران، استفاده میکنند. در نامه پزشکان معترض که خبرگزاری فارس به تعداد آنها اشاره نمیکند اما خودشان در نامه گفتهاند که 85 نفرند، آمده بود: «آیا در شرایطی که با کاهش شدید نرخ باروری روبرو هستیم و با وجود اینکه همه مراجع و مقام معظم رهبری، فتوا به عدم جواز توزیع رایگان اقلام کنترل جمعیت دادهاند، بهتر نیست تنها در مواردی که از نظر پزشکی خطر جانی برای مادر یا کودک وجود دارد، این اقلام به صورت رایگان در اختیار بیماران قرار بگیرند؟»