منظور از پسماندهای بیمارستانی چیست؟
پسماندهای بیمارستانی در معنای وسیع‌تر آن، به تمامی زباله‌هایی گفته می‌شود که در بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی-درمانی از جمله درمانگاه‌ها و حتی مطب‌ها، آزمایشگاه‌های پزشکی و مراکزی از این قبیل تولید می‌شود.

اهمیت پسماندهای بیمارستانی در چیست؟
این پسماندها علاوه بر زباله‌های معمولی، حاوی مواد عفونی، مواد شیمیایی، مواد زائد پاتولوژیک، مواد زائد رادیواکتیو، ته‌مانده داروها، و... است، در نتیجه زیان‌آور و خطرناک هستند. شیوه جمع‌آوری و دفع این نوع پسماند با پسماندهای شهری و خانگی تفاوت زیادی دارد و رعایت نکردن اصول استاندارد در این زمینه باعث ازدیاد و شیوع انواع بیماری‌های خطرناک و مسری می‌شود و تهدیدی جدی برای سلامت انسان و محیط‌زیست است.

آمارهای جهانی و ایران در زمینه تولید این پسماندها چگونه است؟
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تولید روزانه زباله بیمارستانی خطرناک به ازای هر تخت بستری در کشورهای توسعه‌یافته 500 گرم و در کشورهای فقیر در اصل 200 گرم است ولی با توجه به اینکه در کشورهای فقیر زباله‌های خطرناک و غیرخطرناک درست تفکیک نمی‌شوند، این میزان عملا بسیار بالاتر می‌رود. در ایران آمارها برحسب نوع بیمارستان و نوع بخش‌ها متفاوت است ولی کل تولید روزانه زباله بیمارستانی در کشور 500-300 تن تخمین زده شده که از این میزان 100-50 تن عفونی و خطرناک برآورد شده است.

نحوه برخورد با پسماندهای بیمارستانی چگونه باید باشد؟
جمع‌آوری و دفع درست پسماند‌های بیمارستانی فرایندی است که در محدود کردن و کنترل انتشار مواد مضر و عفونت‌های بیمارستانی، هم داخل بیمارستان و هم بیرون از آن و در سطح جامعه بسیار موثر است.
شیوه درست برخورد با پسماندهای بیمارستانی در استانداردهای ناظر بر بهداشت محیط و حفاظت محیط‌‌زیست از قبیل استاندارد EPA) Environmental Protection Agency)
و دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی
و CDC ) Centers for Disease Control and Prevention) ارائه شده است. همچنین در کشور ما دستورالعمل‌های لازم توسط وزارت بهداشت و همچنین آیین‌نامه مدیریت زباله‌های بیمارستانی توسط شهرداری تدوین و پیاده‌سازی شده است.

چه چالش‌هایی در این زمینه مطرح است؟
سازمان‌های مدیریت پسماند گاهی از تفکیک پسماند‌های عفونی از عادی اطمینان ندارند و ناچار همه پسماند‌های بیمارستانی را عفونی تلقی می‌کنند، در حالی که در صورت تفکیک مناسب پسماندهای بیمارستانی حدودا 80 درصد پسماندها عادی است (به‌عنوان مثال پسماندهای حاصل از قسمت‌های اداری و آشپزخانه) و فقط 15 درصد پسماندها عفونی و بیماری‌زا است. 5 درصد باقیمانده نیز اجسام تیز، پسماندهای شیمیایی و دارویی، مواد رادیواکتیو، فلزات سنگین و... است. در مراکز درمانی که طرح مدیریت تفکیک اجزای پسماند در آنها اجرا می‌شود، میزان پسماندهای خطرناک نسبت به مراکز درمانی که تفکیک پسماندها انجام نمی‌شود، بسیار کمتر است. همچنین قوانین و ضوابط جدی که برای بیمارستان‌ها و سایر مراکز در مورد پسماندهای بیمارستانی وضع شده بیش از هر چیز هزینه‌های بالایی را در پی دارد و سبب شده مدیران این مراکز کاهش تولید زباله و تفکیک را به‌عنوان اولین راهکار موثر در کاهش تولید پسماندهای بیمارستانی و در نتیجه کاهش هزینه‌های مدیریت پسماند مورد توجه ویژه قرار دهند. عناوین بحث‌های کنونی در زمینه پسماندهای بیمارستانی شامل به حداقل رساندن ایجاد مواد زائد، مدیریت آن در مبدا، نحوه جمع‌آوری، حمل، تفکیک مناسب، تصفیه مقدماتی (به منظور کاهش خطرزایی)، نگهداری موقت، بسته‌بندی و برچسب‌گذاری، بی‌خطرسازی، جابجایی و دفع نهایی است.

پسماندهای بیمارستانی در حال حاضر چگونه دفع می‌شوند؟
در حال حاضر در مورد دفع پسماندهای بیمارستانی توصیه یه استفاده از روش بی‌خطر کردن و استریل کردن است و این شیوه جایگزین دفع کردن پسماندهای بیمارستانی از طریق پلاسما و دستگاه زباله‌سوز شده است. همان‌طور که می‌دانید زباله‌سوز به‌دلیل آلودگی‌هایی که همراه دارد دیگر به‌عنوان روشی برای تمامی زباله‌ها توصیه نمی‌شود. اگر بخواهیم با جزئیات بیشتر صحبت کنیم، زباله‌های معمولی به‌طور روزانه از طریق شهرداری جمع‌آوری می‌شود؛ زباله‌های عفونی یا نوک‌تیز نیز معمولا پس از بی‌خطر کردن (مثلا استریل کردن یا گندزدایی) تحویل شهرداری می‌شود؛ با زباله‌های رادیواکتیو طبق ضوابط سازمان انرژی اتمی ایران برخورد می‌شود. در هر حال بهترین راه‌حل مساله پسماندهای بیمارستانی از نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بی‌خطرسازی زباله‌ها با استفاده از فناوری‌های غیرسوز در مبدا است.

نقش مدیران خصوصا مدیران بیمارستان‌ها در این زمینه چیست؟
واضح است که مدیریت پسماند بیمارستان تحت سرپرستی ایشان انجام می‌شود و باید تلاش کنند تا کار مطابق اصول و دستورالعمل‌های جاری انجام شود. حمایت و تشویق برنامه‌ها در این زمینه نیز از اقدامات مهم مدیران محسوب می‌شود. اجرای برنامه‌های آموزشی مستمر و هدفمند برای کارکنان مسئول هم می‌تواند از اولویت‌های مدیران باشد. از سایر اقداماتی که در حوزه مدیریت قابل‌انجام است می‌توان این موارد را نام برد؛ طرح خط‌مشی‌ها و ایجاد روش‌های علمی استاندارد، جمع‌آوری اطلاعات مانند میزان و مشخصات پسماندهای بیمارستانی و ارائه گزارش ادواری، تشکیل کمیته مدیریت پسماندهای بیمارستانی و پیگیری وظایف و مسئولیت‌های اعضای این کمیته و پاسخگویی در برابر مقامات بالاتر.

چه پیشنهادی برای مدیریت پسماندهای بیمارستانی دارید؟
تولید همه روزه صدها تن پسماند در مناطق مختلف کشور با آلودگی‌های متنوعی که دارند مساله‌ای است که با توجه به افزایش جمعیت و توسعه مراکز بهداشتی باید در اولویت برنامه‌های بهداشت و محیط‌زیست کشور قرار داشته باشد. در صورتی که پسماندهای بیمارستان‌ها بدون بی‌خطرسازی و همان‌طور به شکل آلوده با زباله‌های شهری امحا شود، قطعا بر بهداشت و سلامت مردم اثر منفی جدی خواهد داشت.
مدیریت پسماندها با توجه به مشکلات خاص خود بیانگر وضعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی یک کشور است و به طراحی، برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی دقیق نیاز دارد. توجه خاص مدیران در سازمان‌های مربوطه به این مساله مهم و حمایت کامل از برنامه‌های مدیریت پسماند نقش بسیار موثری در توفیق و بهبود وضعیت در این بخش خواهد داشت.

به‌عنوان آخرین سوال، اهمیت پسماندهای بیمارستانی از دیدگاه پدافند غیرعامل تا چه اندازه است؟
همان‌طور که خودتان بهتر می‌دانید، پدافند غیرعامل حالت پیشگیرانه دارد و در این حوزه، حفاظت مردم در مقابل تهاجم از جمله بیماری‌های میکروبی، مواد زیان‌آور شیمیایی و رادیواکتیو را برعهده دارد. یکی از منابع این تهدیدات، پسماندهای بیمارستانی است. مدیریت درست در کنترل و دفع مناسب این پسماندها قطعا بهتر از برخورد و درمان عوارض و بیماری‌های ایجادشده به‌دلیل دفع غیربهداشتی این پسماندها در جامعه خواهد بود، هر چند برخی عوارض شاید اصلا قابل‌درمان هم نباشد.
باید توجه داشت دشمن از هر تاکتیک و تکنیکی که بتواند، اهداف مورد نظر خود را دنبال می‌کند و یکی از راه‌ها می‌تواند وارد کردن سموم و میکروب‌ها در فضاهای بهداشتی-درمانی و پخش آن در جامعه از طریق پسماندهای بیمارستانی باشد، البته در صورتی که در مدیریت و کنترل این پسماندها نقص و بی‌توجهی وجود داشته باشد، که با عنایت الهی این اتفاق هرگز نخواهد افتاد.