فزایش گرمای کره زمین بیشتر به واسطه افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای است. گازهای گلخانه‌ای شامل دی‌اکسید کربن (CO2)، متان (CH4)، اکسید نیتروژن (N2O) و کلرو فلورو کربن (CFCs) هستند.
طبق پیش‌بینی تحلیلی IPCC اگر در 100 سال آتی دمای کره زمین بیش از 2 درجه سانتی‌گراد گرم شود، آثار منفی این گرمایش دامن تمام مناطق جهان را دربرخواهدگرفت و بیشترین تاثیر آن بر ارگانیسم‌های زنده از جمله انسان و گیاه خواهد بود. نیرو و جنبشی که در عقبه تغییرات مفرط اقلیمی وجود دارد، حتی اگر گازهای گلخانه‌ای به طرز قابل‌توجهی کاهش یابند، غیر قابل کنترل است.

تاثیر تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی از قبیل افزایش نامطلوب دما، بارندگی‌های شدید و بی‌رویه، افزایش حداکثری رطوبت و گازهای اتمسفر، خشکسالی، بالا آمدن سطح آب‌های دریاها و اقیانوس‌ها، گرم شدن دمای آب اقیانوس‌ها، سیل و توفان‌های بسیار شدید از راه‌های مختلف و با مکانیسم‌های متفاوت به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر وجوه مختلف امنیت غذایی ضربه‌های شدید وارد می‌کنند به‌ویژه در بخش کشاورزی که منبع اصلی درآمد و اشتغال 70 درصد مردم کم‌درآمد جهان در مناطق روستایی است و جان میلیون‌ها نفر از ساکنان کره زمین را در معرض خطر امنیت غذایی قرار می‌دهد.
بخش کشاورزی یا به عبارتی بخش مسئول تولید مواد اولیه غذای مردم جهان، آسیب‌پذیرترین بخش در مقابل تغییرات اقلیمی است. این بخش هم در افزایش گازهای گلخانه‌ای (حدود 12-10 درصد از کل تولید گازهای گلخانه‌ای) و هم در تعدیل و تنظیم تاثیرات مخرب تغییرات اقلیمی نقش و سهم مهمی دارد.
در حال حاضر نه‌تنها سهم و مقدار تاثیرات مستقیم تغییرات اقلیمی بر تولیدات کشاورزی در مناطق مختلف مشخص نیست، بلکه سهم فعالیت‌های کشاورزی در اندازه افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز نامشخص است بنابراین مشخص کردن دقیق سهم و میزان هر یک در طرح سیاست‌ها و اختصاص بودجه لازم برای مقابله با تغییرات اقلیمی الزامی است.

نقش گیاهان در مقابله با تغییرات اقلیمی
از آنجایی که گیاهان می‌توانند نقش مهمی در ایجاد یک بستر انطباقی با تغییرات اقلیمی داشته باشند و با افزایش دانش و درک ما از آثار تغییرات اقلیم بر کشاورزی، تنوع زیستی و کل اکوسیستم و استفاده از این دانش در جهت تولید ارقام گیاهی با جهندگی و مقاومت بیشتر در مقابل خشکسالی، مصرف بهینه آب، افزایش مقاومت نسبت به آفات و بیماری‌ها و تولید محصول فراوان می‌تواند خسارات ناشی از پدیده تغییرات اقلیمی را تعدیل و تنظیم کند.
مخاطرات و آثار منفي تغييرات اقليمي بر سيستم‌هاي کشاورزی، دامپروري و شيلات در دهه‌هاي آتي افزايش می‌يابد و بيشترين صدمه و خسارت آن به كشورهاي كم‌درآمد كه با كمبود زيرساخت‌ها و امكانات سازواري با تغييرات اقليمي مواجه هستند، وارد می‌شود. ضربه‌های شديد اين پديده در بخش كشاورزي، هم امنيت غذايي و هم نقش محوري كشاورزي را در معيشت و توسعه بنيادي زندگي روستایيان با تهديد مواجه خواهد کرد.
تاثیر تغییرات اقلیمی در هر منطقه‌ای متفاوت است؛ در مناطق در حال توسعه تاثیر بسیار وخیم و شدیدی دارد، بهره‌وری و بازدهی کشاورزی دیم در این مناطق تا 50 درصد کاهش می‌یابد، سطح آب شیرین در بستر رودخانه‌ها روند نزولی خواهد داشت، سطح آب دریاها بالا می‌رود و سیل در مسیر رودخانه‌ها افزایش می‌یابد. نهایتا امنیت غذایی در این مناطق با چالش شدید مواجه خواهد شد.

تاثیر تغییرات اقلیمی برکشاورزی
تغییرات اقلیمی بر فعالیت‌های کشاورزی هم تاثیر منفی و هم تاثیر مثبت دارد. از طرفی، چون هر 2 جهت منفی و مثبت تغییرات اقلیمی غیر قابل مهار هستند، هر چه سریع‌تر بتوان این تغییرات را باور کرد، سریع‌تر می‌توان موازین مناسب برای مقابله با تاثیرات منفی و بهره‌برداری حداکثری از آثار مثبت آن تهیه و تدوین کرد. زمانی می‌توانیم درجهت متعادل کردن آثار منفی تغییرات اقلیمی اقدام کنیم که به اهمیت ضربه‌های شدید این تغییرات در بخش کشاورزی آگاه باشیم. آگاهی کامل و چگونگی مقابله با سناریوی جدید باید در اولویت سیاست‌های راهبردی بخش کشاورزی قرار گیرد. کشورهایی که به بهترین حالت با شرایط جدید منطبق شوند، سریع‌تر می‌توانند سیستم کشاورزی خود را پایدار و رقابتی کنند.
چالش‌های بخش کشاورزی
چالش حال حاضر بخش کشاورزی همه کشورها تلاش در جهت تعدیل و تنظیم آثار منفی تغییرات اقلیمی و استفاده حداکثری از آثار مثبت آن برای بیشترین تولید بدون ضربه به پایداری و توسعه کشاورزی و امنیت غذایی است. برای استحکام و بهینه‌سازی زیر‌ساخت‌هایی که برای انطباق با تغییرات اقلیمی لازم و ضروری است، سیستم‌های حال حاضر کشت و زراعت محصولات و تولیدات کشاورزی باید متحمل دگرگونی و تغییر شکل اساسی شوند. این چالش به مراتب برای کشورهای در حال توسعه حادتر و سخت‌تر است چون علاوه بر اینکه بیشتر در معرض آثار منفی تغییرات اقلیمی هستند، ساختار قانونی، مدیریتی و حقوقی ضعیفی نیز دارند.
دگرگونی سیستم‌های تولید کشاورزی به بودجه کلان نیاز دارد. بودجه حال حاضر مقابله با تهدیدات زیستی کشورهای جهان به هیچ وجه کافی نیست. در اجلاس اخیر IPCC در ژانویه 2016 در پاریس اعلام شد سالانه به 100 میلیارد دلار برای کمک به کشورهای در حال توسعه برای دگرگونی سیستم‌های تولید کشاورزی جهت منطبق شدن و سازگاری با تغییرات اقلیمی پیش رو نیاز است.

لزوم هوشیاری مسئولان بخش کشاورزی
مسئولان بخش کشاورزی کشور باید با آگاهی و هوشیاری در لحاظ کردن بخش کشاورزی در ردیف تخصیص بودجه‌های کلان و همچنین استفاده حداکثری از بودجه و برنامه کمک‌های فنی جهانی، برای تغییر بنیادی سیستم‌های حال حاضر تولید محصولات کشاورزی به سیستم‌هایی که بدون ضربه زدن و تاثیر منفی در امنیت غذایی پایدار بتوانند با آثار شدید تغییرات اقلیمی مقابله کنند، کوتاهی و غفلت نکنند. در غیر این صورت، پیامد‌های وخیم و خطرناکی برای امنیت غذایی و توسعه پایدار کشاورزی کشور در پیش خواهد بود.
نقش و فعالیت وزارت جهاد كشاورزي در مجامع بين‌المللي مرتبط با پديده تغييرات اقليمي بسيار كمرنگ، كم‌اهميت و ضعيف است و هيچ نشانه‌اي از مديريت و روحيه جهادي براي آمادگی و مقابله با مهم‌ترين چالش جهانی زيستي در این نهاد مشاهده نمی‌شود. در حالي كه بخش كشاورزي نه‌تنها آسيب‌پذيرترين بخش تغييرات اقليمي است، بلكه مهم‌ترين بخش براي مقابله با اين پديده و به حداقل رساندن آثار منفي آن نيز است.
وزارت جهاد كشاورزي بايد بدون اتلاف وقت سياست‌ها و برنامه‌هاي راهبردي منطبق کردن سیستم‌های تولید با پديده تغييرات اقليمي و به حداقل رساندن آثار منفي و استفاده حداكثري از جوانب مثبت اين پديده را به‌طور جدي تهيه و تدوين کند.
همكاري و نقش كليدي و محوري متخصصان و محققان باتجربه داخلي و خارجي و تخصيص بودجه كلان و حداكثر استفاده از منابع مالي بين‌المللي براي مديريت درست بزرگ‌ترين تهديد زيستي امنيت غذايي و امنيت زيست محيطي كشور در آينده‌اي نه‌چندان دور الزامي است.

تشكر ويژه از جناب آقاي مهندس بيژن اباذريان استاد گرانقدر كه بدون راهنمايي هاي ارزشمند در انتخاب مطالب و زحمت ويرايش آنها چاپ مطالب اينجانب در مجله پدافند زيستي امكان پذير نبود.