در سال 1950 حدود 12 کشور با کمبود آب مواجه بودند. این تعداد در سال 1990 به 26 کشور رسید و پیشبینی میشود تا سال 2025، به 65 کشور خواهد رسید. سازمان ملل پیشبینی کرده تا سال 2025، دوسوم مردم جهان با مشکل شدید کمآبی مواجه خواهند شد. بنابراین کشورها باید سیاستهای کوتاهمدت و بلندمدتی برای برخورد با بحران آب، تدوین کنند. آب، نماد استراتژیک، اقتصادی و سیاسی است و با افزایش بحران آب، احتمال درگیریها هم افزایش پیدا میکند. احتمال درگیری، بهخصوص در نواحی و مناطقی که در آنها حوزههای مشترک آبی قرار دارند، بیشتر خواهد بود. سازمان ملل پیشبینی کرده در آینده، جنگ میان کشورها، برای کسب ذخایر آبی خواهد بود.
بحران آب جدی است!
تا چندی پیش، تصور میشد با کمک تکنولوژیهای جدید، میتوان با این بحران مقابله کرد و به ذخایر آبی بیشتری دست یافت. امروزه با ساخت سدهای جدید، بارور کردن ابرها، تاسیس کارخانههای آب شیرین کن و... سعی در جهت تامین منابع آبی بیشتری در جریان است اما به نظر میرسد با وجود همه این تلاشها، مشکل و بحران آب همچنان پابرجاست. جمعیت جهان در قرن گذشته حدود 3 برابر شده اما مصرف آب حدود 6 برابر افزایش یافته است. همین مساله نشان میدهد مصرف منابع آبی جهان، به شدت در حال افزایش و منابع، در حال کاهش هستند. افزایش نگرانی در مورد آب، باعث شد سازمان ملل، از سال 1992، یک روز در سال (22 مارس معادل 2 فروردین) را بهعنوان «روز جهانی آب» بنامد و در این روز به آگاهسازی مردم در مورد آب، اهمیت آن و بحرانهای پیش رو بپردازد. سازمان ملل طی این سالها، همه ساله شعاری را بهعنوان شعار روز جهانی آب انتخاب میکند که نشاندهنده اهمیت مساله آب در جهان است:
«آب و دغدغههای همگانی»، «آب و زنان»، «آب و شهرهای تشنه»، «آب زیرزمینی گنجینه پنهان»، «آب برای قرن»، «آب برای سلامت»، «آب برای توسعه»، «آب برای آینده»، «آب برای زندگی»، «آب و فرهنگ»، «آب برای شهرها»، «آب و امنیت غذایی» و... از جمله شعارهای سالهای اخیر بودهاند.
سیاست آب
اهمیت آب سالم در زندگی انسان و سلامت اکوسیستم باعث میشود، آب، هدف خوبی برای تروریسم باشد. منابع آبی، منابع بسیار مورد توجهی هستند چون جایگزینی برای آنها وجود ندارد و در صورت کم یا آلوده شدن، زندگی همه افراد را تحت تاثیر قرار میدهند. به همین دلیل احتمال صدمه تروریستها به منابع آبی زیاد است. تروریسم منابع آب، شامل خرابکاریهای عامدانه منابع آب است. این موضوع به قدری مهم است که در بسیاری از آثار سینمایی هم اشارهای به آن شده است. مثلا در فیلم بتمن، تلاشی تروریستی برای انتشار گاز سمی در منابع شهر وجود دارد یا فیلم V برای ؟؟؟ نشان میدهد که دولت فاسد، منابع آب شهر لندن را آلوده میکند.
این صدمه به منابع آب، گاهی به صورت نابود کردن مستقیم منابع آبی و گاهی به صورت مسموم کردن آنها با عوامل سمی شیمیایی یا عوامل بیماریزاست. در هر صورت این کارها باعث غیرقابل استفاده شدن آب میشود و صدمات جدی به افراد وارد میکند.
تاریخچه استفاده از آب، بهعنوان هدفی سیاسی یا نظامی به 4500 سال پیش بازمیگردد. از گذشتههای دور، بستن آب روی مردم یک شهر یا منطقه، سادهترین راه تسلیم مردم بوده است. 2500 سال پیش از میلاد مسیح، یکی از پادشاهان سومری در منطقه عراق کنونی، ورودی آب را به شهر Girsa بست و سپس با ریختن یک سم گیاهی داخل آب سعی کرد مردم را مسموم و به شهر حمله کند. این نوع حمله به سیستم آبی، اولین در نوع خود بود. البته چنین حملاتی در طول تاریخ زیاد بودهاند:
* اواسط دهه 60 میلادی، نگرانی عمدهای در مورد رها کردن LSD در منابع آبی شهرها راه افتاد. یک پزشک انگلیسی اعلام کرد هر کس میتواند با ریختن LSD در منابع آب لندن، ظرف 8 ساعت، کنترل کامل آن شهر را در دست بگیرد. این گفتهها باعث نگرانی میان مردم شد. یک معترض به جنگ ویتنام هم تهدید کرد منابع آب شهر شیکاگو را با ریختن LSD در آن آلوده میکند اما بعد از مدتی، چند محقق با نوشتن مقالهای، نگرانیها را برطرف کردند. آنها اعلام کردند: «باید چند آزمایشگاه، چند سال کار کنند تا مقداری LSD بسازند که بتواند حتی منابع آب یک شهر کوچک را آلوده کند. بنابراین چنین تهدیدهایی در حد حرف باقی میمانند، نه عمل!»
* سال 1973 در آلمان، یک بیولوژیست آلمانی تهدید کرد اگر به او 8 میلیون دلار پرداخت نشود، منابع آب شهر را با سم بوتولینیوم آلوده خواهد کرد که البته تهدید او عملی نشد.
* سال 1984 اعضای یک فرقه مذهبی در آمریکا، آب شهر دالاس را با میکروب سالمونلا آلوده کردند و باعث عفونت 750 نفر شدند.
* سال 1992 یک گروه جداییطلب، پتاسیم سیانید در تانکهای آب نیروهای هوایی ترکیه ریختند و باعث مسمومیت عده زیادی از آنها شدند.
* سال 1992 در زامبیا، مخالفان دولت با انفجار بمب، یک منبع اصلی آب را از بین بردند و آب شهری 3 میلیون نفری را قطع کردند.
* سال 2000 کارگران یک کارخانه مواد شیمیایی در شمال فرانسه، بهعنوان اعتراض، 5 هزار لیتر اسیدسولفوریک را در رودخانهها رها کردند.
* سال 2000 پلیس در کوئینزلند استرالیا فردی را دستگیر کرد که با دستکاری در ترانسمیترهای کامپیوتری، سعی داشت فاضلاب را داخل رودخانه رها کند.
* سال 2006 شورشیان تامین منبع آب چند شهر کوچک را در سریلانکا از بین بردند. انجام چنین اعمالی باعث آسیب جدی به افراد میشود. این عملیات، حتی در صورت عدم موفقیت نیز، میتوانند آسیبهای روانی مخربی روی مردم داشته باشند.
تهدیدات تروریستی منابع آب
بعضی تاسیسات مهم آبی، مانند سدها، لولههای انتقال آب و مخازن، به راحتی قابل دسترس عموم هستند. امروزه این نگرانی وجود دارد که سیستمهای جدید کنترلشونده با کامپیوتر را میتوان هک کرد و باعث صدمات جدی به منابع آبی شد. بسیاری از سدهای عظیم، جزو جاذبههای گردشگری هستند و افراد زیادی برای بازدید آنها میآیند. از مخازن پشت سد هم استفادههای گردشگری زیادی میشود. لولههای انتقال آب هم در مناطق وسیعی، در معرض و قابل دسترس عموم هستند. بنابراین همه این تاسیسات مهم میتوانند در معرض تهدید باشند.
اما سوالی که پیش میآید این است که امروزه چنین تهدیداتی تا چه حد اهمیت دارند و در مقایسه با سایر اهدافی که میتوانند هدف حملات تروریستی باشند، این تهدیدات را هم باید جدی گرفت؟ و اینکه باید پرسید این حملات (در صورت وقوع) تا چه حد میتوانند آسیب برسانند؟ شواهد تاریخی بیانگر این هستند که با حمله به سیستمهای آبی، نمیتوان تلفات سنگینی ایجاد کرد اما چنین حملاتی باعث هرج و مرج و اغتشاش، هم در میان دولتها و هم مردم، میشود. یک سناریوی معمول برای چنین حملاتی، شامل ریختن مواد شیمیایی یا بیولوژیکی در منابع آب محلی و گاهی هم انفجار لولههای انتقال آب و سدهاست. میزان تلفات چنین حملاتی، به میزان و نوع سم استفادهشده و مقاومت افراد و زمان و سرعت کشف مشکل و شروع به رفع آن بستگی دارد. خوشبختانه اکثر پاتوژنهای بیولوژیک، قادر نیستند در آب دوام بیاورند و مواد شیمیایی هم باید در حجمهای خیلی زیاد باشند تا بتوانند سیستم آبی را آلوده کنند. به علاوه، بسیاری از پاتوژنها و مواد شیمیایی، به موادی مانند کلر حساس هستند و حین کلریزه کردن آب، از بین میروند. بعضی از این مواد آلودهکننده هم به مرور زمان بر اثر تابش نور خورشید و سایر عوامل طبیعی از بین میروند. با وجود همه این دانستهها و با وجودی که این حملات نتوانسته افراد زیادی را از بین ببرد، هنوز هم میتوانند هم از نظر سیاسی اثرگذار باشند و هم باعث سلب اطمینان مردم شوند. جوامع انسانی، در واکنش به بلایای طبیعی، در مقایسه با بلاهایی که عامدانه (تروریستی) هستند، واکنشهای متفاوتی نشان میدهند. افراد، معمولا تلفات زیادی ناشی از بلایای طبیعی را راحتتر میپذیرند و آن را قابلقبول میدانند اما در مورد بلاهایی که خود انسانها بر سر هم میآورند، اینطور نیست و هیچکس آنها را قابلقبول نمیداند.
تروریسم حس امنیت را از بین میبرد و نگرانیهای شدیدی در جامعه ایجاد میکند. بهترین دفاع در برابر چنین تهدیداتی، اطمینان عمومی به سیستمهای کنترل آب، مونیتورینگ سریع و موثر آب و انتشار اخبار و اطلاع دقیق و درست به مردم است. باید به کمک وسایل مدرن و به روز، کاری کرد که از بروز چنین حملاتی جلوگیری شود. در عین حال به کمک رسانهها، به عموم مردم در مورد خطرهای احتمالی و عواقب چنین حملاتی، آموزشهای لازم داده شود.
تروریسم آب و گروههای تروریستی
همانطور که اشاره شد، گروههای تروریستی، در مناطقی که دچار کمبود آب هستند، با دستکاری در منابع آب، بهعنوان یک روش استراتژیک، سعی در کنترل مناطق و افراد میکنند. گروه تروریستی داعش نیز، قسمت عمدهای از قدرت خود را در منطقه، از طریق تروریسم آبی کسب کرده است. آنها با کنترل منابع آب منطقه، قادرند بر زندگی میلیونها نفر تاثیر بگذارند. استراتژی این گروه، تصرف زیرساختهای مهم منطقه (منابع انرژی و آب) است. آنها میدانند که در مناطق بیابانی عراق و سوریه، کنترل آب معادل کنترل منطقه است. شاید بتوان گفت برای آنها، کنترل منابع آب، حتی از کنترل منابع گازی و نفتی هم مهمتر است چون آب نیاز روزمره مردم است و مستقیما روی زندگی آنها اثر میگذارد.
گروه تروریستی داعش، برای غلبه بر مردم و ایجاد ترس از منابع آبی استفاده میکند. مثلا توانستند با کنترل سد موصل که از بزرگترین منابع آبی عراق است، زندگی میلیونها عراقی را تحتتاثیر قرار دهند. آنها تهدید کردند که این سد را منفجر خواهند کرد و با این کار ترس و وحشت را در دل مردم افکندند. به علاوه، با تسلط بر سیستم آب رودخانه فرات در الرمادی، جنگ آب راه انداختند. داعش قصد دارد با کنترل سدهای کشور و منطقه تحت نفوذ خود، سطح آب بعضی مناطق را کاهش دهد یا سیلاب راه بیندازد تا جلوی انجام عملیات نظامی علیه خود را بگیرد. این روش داعش، باعث ایجاد الگوی خطرناکی در سایر گروههای تروریستی شد. بهطوری که گروه تروریستی الشباب هم در سومالی از چنین روشی برای مقابله با دولت سومالی استفاده کرد.
مناقشه بر سر آب، سالهای زیادی است که میان فلسطینیان و رژیم اشغالگر قدس نیز وجود دارد. رژیم اسرائیل با کنترل آبهای منطقه و سرقت از منابع آبی فلسطین، به حکومت خود تداوم بخشیده به حدی که وضعیت آب در کرانه باختری رود اردن نگرانکننده شده است. ملت فلسطین، از دسترسی آزادانه به منابع آبی خود محروم شدهاند و اسرائیل میلیونها متر مکعب آب را که از رشته کوههای شهر الخلیل سرازیر شده و به دریای مدیترانه میریزد، با ساختن سد، سرقت میکند.
آب، یک هدف استراتژیک مهم برای رژیم اسرائیل است. میتوان گفت مساله آب برای این رژیم، فراتر از توسعه است و مسالهای است در رابطه با موجودیت این کشور! بنابراین تامین نیازهای آبی خود را در اولویت قرار داده است.
اسرائیل، منطقهای اغلب خشک و بیابانی است و از 3 طرف توسط کشورهای عرب محاصره شده است. بارش در منطقه کم است و رود دائمی نیز وجود ندارد. فقط رود اردن از منطقه عبور میکند. منابع آبی اسرائیل، رودخانههایی است که از شمال یکی از لبنان و یکی از سوریه سرچشمه میگیرند اما این رژیم با تغییر جریان طبیعی رودخانه اردن، آب را به مزارع خود هدایت میکند. به علاوه، برای حفظ ذخایر آبی زیرزمینی، اقدامات مهمی انجام داده و حفر چاهها را به شدت کنترل میکند. حفر چاه در کرانه باختری توسط فلسطینیها، منوط به اجازه ارتش اسرائیل است. آنها چاههای زیادی را در روستاهای فلسطینینشین خشک کردهاند و حالا آنها را مجبور میکنند آب را از تانکرهایی که به منطقه میآیند، بخرند.
حتی یکی از دلایل مهم، برای عدم موافقت با عقبنشینی از بلندیهای جولان، این است که رژیم اسرائیل میخواهد آب دریاچههای موجود در آن منطقه را تحت کنترل داشته باشد. آنها از ابتدا برنامهریزی دقیقی برای کنترل منابع آب منطقه داشتند. اولین نخستوزیر اسرائیل گفته بود: «ما باید کنترل آبهای مرزی را در دست داشته باشیم.»